Dakloze huiszwam

Ach, wat zielig, hoor ik je al denken bij het lezen van de naam dakloze huiszwam (Serpula himantioides) en, jawel, hij is ooit aangetroffen op twee plaatsen op Terschelling. Een dakloze op Terschelling, dat prachtige Waddeneiland, is toch wel een hele treurige zaak.

[Foto: Eric van Peer]

De dakloze huiszwam lijkt op een korstzwam en doet inderdaad niet denken aan een klassieke paddenstoel met diens hoed en steel. De huiszwammen behoren echter wel degelijk tot de boleten. Behalve de bruine sporen (een uitzonderlijk kenmerk voor korstzwammen) zijn er niet veel gelijkenissen met boleten, maar moleculair blijken ze nauw verwant.

Huiszwammen, zoals de dakloze huiszwam, hebben een week leerachtig en korstvormig kiemvlies waarop de voorplantingsorganen met de sporen gevormd worden. Het mosterdgele tot roestbruine vruchtlichaam lijkt sterk op de geplooide structuur van onze hersenen met een brede, witte (of witrose), wollige tot viltige randzone, waardoor deze zwammen goed herkenbaar zijn.

De dakloze huiszwam vormt tot enkele decimeters grote vruchtlichamen op dood naaldhout. Hij kan in naaldbossen zowel op wat rijkere bodems als op arme zandgronden gevonden worden. Voor zijn voortbestaan heeft hij net zoals de meeste korst- en schorszwammen een hoge luchtvochtigheid nodig. In de late herfst en tijdens vorstvrije dagen in de winterperiode zijn de leefomstandigheden ideaal voor dit soort zwammen. Hij veroorzaakt een specifieke soort houtrot die in Engelstalige landen butt rot ('kontrot') genoemd wordt, maar ze doelen daarmee op het onderste, dikste en vochtigste deel van de stam.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Serpula, is afgeleid van het Latijnse werkwoord serpo, wat 'kruipen' betekent. Het is verwant aan het Engelse woord serpent ('slang'). Het tweede deel, himantioides, is van Oudgriekse herkomst, waar himant een 'leren band' was. Het verwoordde de vorm en textuur van deze zwam.

De dakloze huiszwam wordt beschouwd als het wilde zusje van de echte huiszwam (Serpula lacrymans) en die laatste versie veroorzaakt echter ook houtrot aan constructies die van naaldhout zijn opgebouwd. Dus staan vele huisjes op de Waddeneilanden op het menu van deze lastpak. Het tweede deel van de wetenschappelijke naam, lacrymans, heeft een Latijnse oorsprong, want lacrima betekent 'traan'. Die benaming heeft deze zwam niet gekregen omdat je als eigenaar in huilen gaat uitbarsten bij het aantreffen van de echte huiszwam in je huis, maar omdat vocht vaak in druppels van de echte huiszwam afdruipt.

Zowel de dakloze huiszwam als zijn zusje zijn oneetbaar, maar onderzoekers troffen er wel enkele nieuwe antibacteriële stoffen in aan[1]. Misschien vinden we die ooit nog terug in de apotheek. Als ze die maar niet van naaldhout gaan bouwen.

[1] Janes et al: Evaluation of antibacterial activity of extracts of five species of wood-colonizing fungi in Journal of Basic Microbiology - 2006