Rupsendoder

Met een naam als rupsendoder (Cordyceps militaris) verwacht je toch een agressieve zwam. Zelfs zijn Latijnse soortnaam, militaris, doet ook al het ergste vrezen. We gaan op onderzoek uit.

[Image: Jose Ramon Pato - Rupsendoder]

De rupsendoder kunnen we in de nazomer algemeen aantreffen op zandgronden en wat minder in matig bemeste weilanden. Deze zwam heeft een knotsvormig vruchtlichaam dat tot acht centimeter in lengte kan opgroeien. Het heeft dan een maximale doorsnede van een halve centimeter. Het bovenste deel is knobbelig en bezet met kleine, feloranje bolletjes. Die bolletjes zijn zogenaamde peritheciën, vruchtlichamen gevuld met een vrijwel kleurloze gelei waarin de sporen worden gevormd.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Cordyceps, is een combinatiewoord uit het Oudgrieks, waar kordýlē (κορδύλη) 'knots' betekent en cephali (κεφαλή) 'hoofd'. Samen is dat 'knotsvormige kop'. Het tweede deel, militaris, is afgeleid van het Latijnse mīles, wat inderdaad 'soldaat' en dus ook 'militair' betekent.

De rupsendoder is een zogenaamde entomopathogenische schimmel en dat is een wetenschappelijke term voor het feit dat deze soort parasiteert op insecten en dan met name op de poppen van vlinders. De onvrijwillige gastheer wordt waarschijnlijk al voor het verpoppen geïnfecteerd, maar als de rups verpopt is neemt de schimmel het heft in handen en neemt haar over. Daarna komen de paddenstoelen uit de vaak ondiep ingegraven pop tevoorschijn. En jawel, de rups overleeft deze gang van zaken niet.

Deze soort kan zelfs gecultiveerd worden en men gebruikt dan de puppen van de zijdeworm, soms lukt het in rijstkorrels, maar ook in een productielocatie waar men de rupsendoder voedt met vloeibaar voedsel. Maar waarom zou je hem willen opkweken, zo is de terechte vraag. In Amerikaanse handboeken wordt de rupsendoder als 'oneetbaar' of 'misschien eetbaar' gekwalificeerd, maar in Zuidoost-Azië weten ze wel beter: daar worden gedroogde rupsendoders al eeuwenlang in kippensoep en stoofpotjes meegekookt.

Natuurlijk geloven Chinezen dat de rupsendoder 'diverse systemen in het lichaam kan revitaliseren'. Wij, bewoners van het soms wat te cynische Westen, geloven niet zo in die onzin, maar intussen is de rupsendoder wel onderwerp van behoorlijk wat wetenschappelijk onderzoek geweest. Het blijkt dat de effecten op het menselijk lichaam nog positiever is dan zelfs de Aziaten hadden gedacht. Het lijkt je immuunsysteem te moduleren, wat ziektebeelden als multiple sclerose wat rustiger kan laten verlopen. Het heeft een positief effect op verschillende vormen van kanker en het is ontstekingsremmend[1].

In Azië is de rupsendoder ook gewoon in de supermarkt te vinden. Albert Heijn is hier nog lang niet zo ver.

In Nederland woont overigens ook nog een zeldzaam broertje van de rupsendoder: de poppendoder (Cordyceps bifusispora). Verder leven in ons land nog wat verre familieleden, waaronder de vliegendoder (Ophiocordyceps forquignonii), de larvendoder (Ophiocordyceps gracilis) en de wespendoder (Ophiocordyceps sphecocephala).

[1] Zhang et al: Advance in Cordyceps militaris (Linn) Link polysaccharides: Isolation, structure, and bioactivities: A review in International Journal of Biological Macromolecules - 2019