Zwarte kluifzwam

De zwarte kluifzwam (Helvella lacunosa) is het donkere broertje van de witte kluifzwam. Je kunt hem tegenkomen onder eikenbomen, dennenbormen en sparrenbomen. Deze soort komt voor in alle gematigde klimaten op het noordelijk halfrond. Op de Waddeneilanden zijn ze vaak aan de zijkanten van bospaden te vinden van het einde van de zomer tot het einde van de herfst.

Deze soort heeft een vruchtlichaam dat tot tien centimeter hoog kan opgroeien, al komt reikt hij vaker niet hoger dan de helft daarvan. Deskundigen noemen de hoed zadelvormig en vaak onregelmatig gelobt. Mensen, zoals ik, vinden dat de hoed meer lijkt op een leigrijze tot zwarte verfrommelde prop papier. Aan de onderzijde is de hoed bleekgrijs van kleur, vrijwel glad van structuur en kaal. De vrijwel holle steel van de zwarte kluifzwam kan een grotere doorsnede hebben dan die van de hoed. Bij een nog jonge zwarte kluifzwam kan die steel wit zijn, maar zal donker worden naarmate de zwam ouder wordt.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Helvella, is van Latijnse herkomst, waar helvus 'geelachtig' betekent. Het tweede deel, lacunosa, is eveneens Latijns en is afgeleid van lacuna, dat 'gat' of 'put' betekent. Dát woord is weer een verkleinwoord van lacus, dat 'vijver', 'meer', 'holte' of 'opening' heeft betekent. Het verklaart de holle steel. Een vijver of meer is immers niet meer dan een gat in de grond, iets wat ze in Frankrijk (lac) en Engeland (lake) nog steeds vinden.

Het vlees van deze zwam is wit met een onopvallende geur. Nu beginnen echter de problemen, want in oude boeken en in verouderde tradities wordt de witte kluifzwam nog als eetbaar gemeld. Welnu, dat eetbare kun je wel op je buik schrijven, want onderzoek heeft ondertussen uitgewezen dat de witte kluifzwam monomethylhydrazine bevat. Ooit gebruikten de Duitsers het tijdens de Tweede Wereldoorlog als brandstof voor hun V1 (een mix van 30% hydrazine plus 57% methanol plus 13% water).

Dat stofje gebruiken ze tegenwoordig ook bij straalmotoren als een soort laatste redmiddel. Als er op vliegbasis Leeuwarden een F-16 landt met een lek in de hydrazinetank, wordt alles afgezet omdat de stof behoorlijk kankerverwekkend is gebleken.

Bij mensen veroorzaakt het rauw consumeren van de witte kluifzwam maag- en darmproblemen, maar vervelender is natuurlijk die monomethylhydrazine, want dat is intussen bewezen kankerverwekkend[1].

[1] Bergman, Hellenäs: Methylation of rat and mouse DNA by the mushroom poison gyromitrin and its metabolite monomethylhydrazine in Cancer Letters – 1992