Chaga of Berkenweerschijnzwam

Ik snap direct dat een ietwat exotische benaming als chaga betere verkoopresultaten oplevert dan berkenweerschijnzwam (Inonotus obliquus). Aan deze zwam worden nogal wat positieve effecten op je gezondheid toegeschreven. Maar daarover later meer.

De berkenweerschijnzwam is een langzaam groeiende parasiet die groeit op beschadigde en verzwakte berken. Deze soort komt uitsluitend voor in koude regio's van het noordelijk halfrond. Deze zwam parasiteert jarenlang op diens gastheer en doet dat zo goed dat het uiteindelijk leidt tot de dood van de berk. Uiteraard is deze lastpak in het najaar en de winter het beste zichtbaar, omdat hij dan niet aan het zicht wordt onttrokken door de bladeren.

Nee, het zichtbare deel van de zwam op de berk is niet het vruchtlichaam, maar een uiterst compacte massa myceliumdraden. Het vruchtlichaam is slechts uiterst zelden waar te nemen en verschijnt alleen als de gastheer, waarop de zwam parasiteert, de geest heeft gegeven. Het eerder genoemde zichtbare deel heeft het uiterlijk van een verkoolde sintel, een soort onregelmatig gevormde kluit, waarvan de diameter varieert van vier tot 40 centimeter en de dikte 10 tot 15 centimeter. De berkenweerschijnzwam heeft een hoge dichtheid. Van binnen is de zwam geel of geelbruin met een wat kurkachtige textuur. Het sclerotium aan de buitenkant kan plaatselijk bros zijn.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Inonotus, is een combinatiewoord van ino-, een verouderd voorvoegsel (prefix) uit het Latijn, wat 'vezel' of 'vezelig' betekende, gekoppeld aan het Latijnse ot, wat 'oor' betekent. Samen is dat '(lijkend op een) vezelig oor'. Het tweede deel, obliquus, is afgeleid van het Franse oblique, wat 'schuin' betekent.

Chaga, de naam waaronder deze parasiet in de wondere wereld van de alternatieve geneeskunst bekend staat, komt uit het Russische чага (čaga), wat op zijn beurt geleend is uit de taal die gesproken wordt in de Komi, een Russische regio die schurkt tegen het poolgebied: тшак (čak) betekent 'paddenstoel'.

Onder de naam chaga zou deze zwam al eeuwenlang ingezet worden bij de behandeling van allerlei kwalen. Zelfs kwaadaardige tumoren verdwijnen kennelijk als sneeuw voor de zon. Na het benoemen van veel positieve eigenschappen gaan websites, die het spul aan de man proberen te brengen, nog even de belangrijkste actieve componenten benoemen. Zo wordt bijvoorbeeld gemeld dat het rijk is aan polysacchariden. Dat klinkt heel interessant, maar het is gewoon zetmeel.

De vraag is natuurlijk: werkt het ook. Natuurlijk is er door aanhangers wat wetenschappelijk onderzoek verricht op cellijnen (in vitro) en bij muizen (in vivo). De meeste onderzoeken rapporteerden positieve effecten op hele diverse ziektebeelden, waaronder kanker[1]. Maar vraag je eens even rustig af waarom de reguliere wetenschap nog helemaal niets van deze zwam wil weten. Of je hem nu chaga of berkenweerschijnzwam noemt.

De berkenweerschijnzwam bevat hoge concentraties melanine, maar tevens hoge concentraties oxalaat. Melanine is een pigment dat, onder andere, verantwoordelijk is voor een donkere huidskleur. Oxaalzuren zijn zeer schadelijk voor je nieren en dat kan zelfs fataal aflopen[2][3][4].

Maar waar komen dan die verhalen vandaan dat men in Rusland geraspte chaga als 'thee' drinkt? De bron van dit verhaal is dat de bevolking soms zo arm was dat men geen thee kon kopen. Chaga was dus simpelweg een armeluis vervanging van thee.

[1] Zheng et al: Chemical diversity of biologically active metabolites in the sclerotia of Inonotus obliquus and submerged culture strategies for up-regulating their production in Applied Microbiology and Biotechnology - 2010. Zie hier.
[2] Kikuchi et al: Chaga mushroom-induced oxalate nephropathy in Clinical Nephrology - 2014.
[3] Lee et al: Development of End Stage Renal Disease after Long-Term Ingestion of Chaga Mushroom: Case Report and Review of Literature in Journal of Korean Medical Science - 2020
[4] Kwon et al: Chaga mushroom-induced oxalate nephropathy that clinically manifested as nephrotic syndrome: A case report in Medicine (Baltimore) - 2022